İşletmelerimizde ara dinlenmesi konusu tartışmalı konulardan biri olmaktadır.
Bu konuda gerek çalışanlarımızın, gerekse işveren vekili konumundaki uygulamacılarımızın eksik bilgi sahibi olması bu tartışmalara sebebiyet vermektedir.
Öncelikle çalışanlarımızın bize sordukları sorulardan elde ettiğimiz kanaat pek çok çalışanın İş kanunu gereği verilmesi zorunlu olan bu ara dinlenmesini iş süresinden saydıklarıdır. Oysa ara dinlenmeleri iş süresinden sayılmaz. Örneğin;
Haftalık 45 saat iş süresinin uygulandığı bir işletme günde 9 saat çalışarak 5 günde bu süreyi tamamlanıyorsa işçilere bu 9 saatlik iş süresi içinde en az 1 saat ara dinlenmesi de verilmelidir. Bu durumda mesai saatleri şöyle olacaktır.
İş başı : 08.00
Ara dinlenmesi : 12.00 – 13.00
Mesai bitimi : 18.00
Burada görülebileceği gibi işçi işyerinde toplam 10 saat geçirmektedir. ( 08. 00 -18.00) ancak fiili olarak 9 saat çalışıp 1 saat dinlenmektedir. İşte kimi çalışanlarımız işyerinde toplam kaldıkları süreyi göz önüne alarak ara dinlenmesini de çalışılan süreden saymakta ve günde 10 saat çalıştırıldıklarını düşünmektedirler.
Konu iş yasamızın 68. Maddesi ile düzenlenmektedir ve yasa metni aşağıdaki gibidir.
MADDE 68. – Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;
a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika,
b) Dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
c) Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat,
Ara dinlenmesi verilir.
Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir.
Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir.
Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir.
Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.
Yasa metninden de açıkça anlaşılabileceği gibi ara dinlenmesi esasen işçiye kesintisiz verilmelidir. Ancak bu süreler tarafların anlaşmaları ile aralıklı olarak da kullandırılabilir. Zaten uygulamada da genellikle yarım saat yemek arası, 15X2 olarak da çay paydosları verilmek suretiyle işçiler bir saat dinlendirilmektedirler.
Diğer taraftan işçilerin günde 7,5 saatin altında çalışılan işyerleri olabileceği gibi personel kısmi süreli (part-time) çalıştırılan bir personelde olabilir. Bu durumda olanlara verilecek olan ara dinlenmesi süreleri yasada belirtilmektedir.
İşçinin çalışma süresi 7,5 saati aşarsa ara dinlenmesi ne kadar kullandırılacak?
Şimdi konunun diğer tartışılan yönlerine geçelim. Çünkü kimi işveren veya vekillerimizde yasa metininden işçiye ne kadar çalışırsa çalışsın verilebilecek ara dinlenmesinin 1 saat olabileceği yorumunu çıkartmaktadırlar.
Gerçekten de yasa metninde işçinin günlük çalışma süresinin 7,5 saati aşması koşulunda verilecek ara dinlenmesi süresi 1 saat olarak belirtilmektedir.
Oysaki pek çok işyerimizde günlük çalışma süreleri 7,5 saatin çok üzerine çıkmakta 12 saate hatta 14 saate kadar ulaşmaktadır. Peki, bu durumda da işçiye verilecek ara dinlenmesi 1 saatten fazla olmayacak mıdır?
Bu konuda yasal düzenleme tereddütlere neden olduğundan konuya yine içtihatta çözüm aramamız gerekiyor. Konuyla ilgili bir yüksek mahkeme kararı tamda aradığımız sorulara yanıt vermektedir.[1]
“Uygulamada 7,5 saatlik çalışma süresini çok fazla aşan çalışma sürelerine de rastlanıldığından, özellikle 10 saati aşan çalışmalar bakımından ara dinlenmesinin en az 1,5 saat olarak belirlenmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Günlük 14 saatlik fiili çalışma süresi belirleyen uygulamalarda ise ara dinlenme süresi en az 2 saat olmalıdır.”
Görülebileceği gibi yasada her ne kadar öngörülmemiş olsa da yüksek mahkeme sürekli yaşanan husumetlerden dolayı konuya iş yaşamının gerçeklerini göz önüne alarak yaklaşmış ve uzun süren işlerde verilecek ara dinlenmelerin 1 saatten fazla olması gerektiği yönünde hüküm kurmuştur.
İşçi ara dinlenmesini kullanmayıp çalışırsa ne olacak?
Sıkça karşılaştığımız bir başka işçi iddiası da işçinin ara dinlenmesi esnasında çalıştığı ve dinlenmediği şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Böyle bir durumda ne olacaktır. Buna da yine aynı karar içinde bakalım.
“İşçi ara dinlenme saatinde tamamen serbesttir. Bu süreyi işyeri içinde ya da dışında geçirebilir. İşyerinde geçirmesi halinde bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılır. Ancak işçi işyerinde kalsa bile, ara dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde çalışmaya zorlanamaz.”
Görüldüğü gibi esas olan işçinin ara dinlenmesi sırasında çalışmamasıdır. Ayrıca çalışmaya da zorlanamaz. Ancak kendi kabulü ile çalışırsa bu durumda ara dinlenmesi yapmamış sayılacak ve kendisine ücret ödenmesi de gerekecektir. Burada karşımıza bir soru daha çıkmaktadır. Bu durumda ödenecek ücret fazla mesai olarak mı değerlendirilecektir. Yine Yargıtay kararımız bakalım.
“Ara dinlenmesi için ücret ödenmesi gerekmez. Ancak, bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise, zamlı ücret ödenmelidir.”
Evet, karardan da anlaşılacağı üzere işçi ara dinlenmesi sırasında çalışırsa bu fazla mesai olarak kabul edilmeyecek, ancak çalışılan süre haftalık iş süresi olan 45 saati aşarsa fazla mesai olarak değerlendirilecektir.
[1] Y.9.H.D. E.2008/11139 K.2009/29544 T.28.10.2009